ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Η προστασία της μεσογειακής φώκιας και των βιοτόπων της σημαίνει επί της ουσίας προστασία των ελληνικών θαλασσών και ακτών για το σήμερα και το αύριο.
Μέσα από τις ερευνητικές δράσεις της ΜOm, συλλέγονται πολύτιμες πληροφορίες για τη βιολογία και την οικολογία της μεσογειακής φώκιας, για τις σημαντικές περιοχές διαβίωσης και αναπαραγωγής του είδους αλλά και για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει. Η ανάλυση και επεξεργασία αυτών των πληροφοριών χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό και την εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων προστασίας για τη μεσογειακή φώκια και τους βιοτόπους της.
Οι δράσεις προστασίας που υλοποιεί η MOm αφορούν:
• Τη θεσμοθέτηση ως προστατευόμενων, σημαντικών περιοχών για τη μεσογειακή φώκια.
• Τη διάσωση και περίθαλψη άρρωστων, ορφανών ή τραυματισμένων φωκών.
• Τη μείωση της αρνητικής αλληλεπίδρασης φώκιας – αλιείας.
• Τη διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής για την προστασία του είδους.
Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών
Το 1991 η ΜΟm σχεδίασε και έθεσε σε λειτουργία το Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών (RINT) για τη μεσογειακή φώκια, το οποίο αποτελεί τη βάση για την αποτελεσματική επιστημονική παρακολούθηση και προστασία του είδους στην Ελλάδα.
Η λειτουργία του Δικτύου στηρίζεται στη συμμετοχή δημόσιων και ιδιωτικών φορέων και πολιτών από όλη την Ελλάδα, που σήμερα αριθμούν τις 2.000. Μέλη του Δικτύου είναι τα τοπικά Λιμεναρχεία, οι Εποπτείες Αλιείας, οι Αλιευτικοί Συνεταιρισμοί, οι Κτηνιατρικές Υπηρεσίες, Παράκτιοι Δήμοι και ευαισθητοποιημένοι πολίτες. Με τη βοήθειά τους συγκεντρώνονται συνεχώς πληροφορίες για εμφανίσεις φωκών από όλη τη νησιωτική και παράκτια Ελλάδα.
Το Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών αποτελεί ένα πρότυπο εργαλείο για την παρακολούθηση της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα που παρέχει μοναδικά στοιχεία σχετικά με:
• τη βιολογία και την οικολογία του είδους,
• την κατάσταση των πληθυσμών του είδους,
• τις αιτίες θανάτου και τις απειλές για το είδος, και
• τις αλληλεπιδράσεις φώκιας - αλιείας.
Η λειτουργία του Δικτύου παρέχει στην Ομάδα Διάσωσης της MOm τη δυνατότητα να παρεμβαίνει άμεσα σε περιπτώσεις εμφάνισης άρρωστων, τραυματισμένων ή ορφανών φωκών, ενώ παράλληλα αποτελεί το μοναδικό εργαλείο μέσω του οποίου μπορούν να εντοπιστούν έγκαιρα περιστατικά μαζικών θανάτων.
Η συγκέντρωση πληροφοριών μέσω του Δικτύου, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των ερευνητικών δράσεων της MOm, συμβάλλουν τόσο στην καλύτερη κατανόηση της βιολογίας του είδους, όσο και στη λήψη αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης και προστασίας.
Πως λειτουργεί το Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών
Ανάλογα με την πληροφορία που δέχεται η MOm, είτε τηλεφωνικά (στην τηλεφωνική γραμμή 24ώρης ανταπόκρισης 210 5222 888), είτε μέσω της ηλεκτρονικής φόρμας, γίνεται η απαραίτητη αξιολόγηση και αν χρειαστεί, ενεργοποιείται άμεσα η Ομάδα Διάσωσης.
1) Αν το ζώο δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα:
Συλλέγονται όλα τα απαραίτητα στοιχεία και γίνεται καταγραφή της πληροφορίας στην βάση δεδομένων της MOm.
2) Αν το ζώο αντιμετωπίζει πρόβλημα:
• Σε περίπτωση ορφανών νεογέννητων, τραυματισμένων ή άρρωστων ζώων που έχουν άμεση ανάγκη περίθαλψης, οι ειδικοί της Ομάδας Διάσωσης της MOm σπεύδουν στο σημείο και είτε παρέχουν επί τόπου τις πρώτες βοήθειες, είτε μεταφέρουν το ζώο στο Κέντρο Περίθαλψης και Επανένταξης Μεσογειακής Φώκιας της MOm στην Αλόννησο, προκειμένου να ξεκινήσει το εντατικό πρόγραμμα περίθαλψης
• Σε περίπτωση άρρωστου ή τραυματισμένου ενήλικου ζώου, όλες οι ενέργειες για την διάσωσή του γίνονται επί τόπου.
Οι ενέργειες διάσωσης και περίθαλψης της MOm γίνονται πάντα βάσει ειδικών πρωτοκόλλων για τη μεσογειακή φώκια και με τη σύμφωνη γνώμη της υπεύθυνης κτηνιάτρου.
3) Αν το ζώο είναι νεκρό:
Πραγματοποιείται νεκροψία για να διευκρινιστεί η αιτία θανάτου και συλλέγονται βιολογικά δείγματα, τα οποία αποτελούν πολύτιμα ερευνητικά δεδομένα για τη βιολογία και οικολογία του είδους, αλλά και για τις απειλές που αντιμετωπίζει.
Μέχρι σήμερα το Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών έχει καταγράψει περισσότερες από 4.500 πληροφορίες για εμφανίσεις μεσογειακής φώκιας σε όλη την Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η Ομάδα Διάσωσης της MOm έχει ανταποκριθεί σε περισσότερα από 60 περιστατικά διάσωσης και έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 120 νεκροψίες, συντηρώντας έτσι τη μοναδική παγκοσμίως τράπεζα δειγμάτων μεσογειακής φώκιας.
Χρήσιμα links:
Αναφορά παρατήρησης μεσογειακής φώκιας
Γίνε μέλος του Δικτύου Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών
Έντυπο «Επιχείρηση διάσωσης μεσογειακής φώκιας. Τώρα μπορώ κι εγώ να βοηθήσω!»
Διάσωση και Περίθαλψη
Μία από τις σημαντικότερες δράσεις της MOm είναι η διάσωση και περίθαλψη τραυματισμένων, άρρωστων ή ορφανών φωκών και η επανένταξη τους στο φυσικό περιβάλλον. Βασικό εργαλείο για την επιτυχία αυτής της δράσης αποτελεί τo Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών, μέσα από το οποίο αντιμετωπίζονται έγκαιρα περιστατικά φωκών που χρειάζονται την ανθρώπινη παρέμβαση για να επιβιώσουν.
Λαμβάνοντας υπόψη την Εθνική Στρατηγική για την προστασία του είδους, η MOm δημιούργησε και λειτουργεί το Κέντρο Περίθαλψης και Επανένταξης της Μεσογειακής Φώκιας. Το Κέντρο λειτουργεί από το 1990 και είναι το μοναδικό εξειδικευμένο Κέντρο Περίθαλψης για τη μεσογειακή φώκια στη Μεσόγειο. Η περίθαλψη διέπεται από αυστηρά πρωτόκολλα, που εξασφαλίζουν την επιστημονικά ορθή και οργανωμένη λειτουργία του Κέντρου και του Προγράμματος Περίθαλψης.
Η λειτουργία του Κέντρου Περίθαλψης έχει στόχο την αύξηση της πιθανότητας επιβίωσης ζώων, που χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση είναι καταδικασμένα να πεθάνουν. Συνήθως ορφανά νεογέννητα φωκάκια που βρίσκονται ακόμα στην περίοδο γαλουχίας εισάγονται στο Κέντρο Περίθαλψης. Η περίθαλψή τους μπορεί να διαρκέσει έως και 5 μήνες, ενώ η απελευθέρωσή τους γίνεται όταν είναι απολύτως υγιή και ικανά να επιβιώσουν μόνα τους στη φύση. Στις ενήλικες άρρωστες ή τραυματισμένες φώκιες, οι εφαρμοζόμενες θεραπείες είναι πολύ πιο σύντομες και για τον λόγο αυτό τα ζώα αυτά περιθάλπονται στο σημείο εύρεσής τους. Το πρόγραμμα περίθαλψης πραγματοποιείται με την επίβλεψη της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Μέχρι σήμερα η ΜΟm με τη βοήθεια των μελών του Εθνικού Δικτύου Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών, έχει περιθάλψει 35 ζώα στο σημείο που εντοπίστηκαν. Επίσης, 25 φωκάκια έχουν εισαχθεί στο Κέντρο Περίθαλψης και 11 από αυτά, με τη βοήθεια της Ομάδας Περίθαλψης και των εθελοντών, κατάφεραν να επιβιώσουν και να επανενταχθούν με επιτυχία στο φυσικό τους περιβάλλον.
Από το 2005 η MOm παρακολουθεί με δορυφορικά συστήματα την προσαρμογή στο φυσικό τους περιβάλλον φωκών που ολοκλήρωσαν με επιτυχία το πρόγραμμα περίθαλψης και επανένταξης. Τα δεδομένα από τη δορυφορική παρακολούθηση έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα του προγράμματος και των πρωτοκόλλων περίθαλψης της MOm. Σε όλη τη διάρκεια περίθαλψης αλλά και κατά τη διάρκεια της δορυφορικής παρακολούθησης, συλλέγονται στοιχεία για την ανάπτυξη, τη φυσιολογία, την παθολογία, τη γενετική και τη συμπεριφορά του είδους, που βοηθούν τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τη βιολογία και την οικολογία της μεσογειακής φώκιας.
Δες εδώ πώς γίνεται η διάσωση, η περίθαλψη και η επανένταξη μιας μεσογειακής φώκιας.
Το πρόγραμμα περίθαλψης και επανένταξης πραγματοποιείται σε συνεργασία με:
-
Την Κτηνιατρική Σχολή του Α.Π.Θ, και τη Δρ. Αναστασία Κομνηνού.
-
Το Marine Mammal Center της Καλιφόρνια.
-
Το Πανεπιστημίου Erasmus της Ολλανδίας.
Σημαντικές περιοχές
Οι θάλασσες, οι ακτές και τα νησιά της Ελλάδας αποτελούν τον σημαντικότερο βιότοπο για τη μεσογειακή φώκια παγκοσμίως. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές εκτιμήσεις, ο πληθυσμός της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα αντιστοιχεί στο 90% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού και πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους. Η μεσογειακή φώκια έχει ιδιαίτερα έντονη παρουσία σχεδόν σε όλο το μήκος των 16.000 χιλιομέτρων των ελληνικών ακτών και των πάνω από 4.000 ελληνικών νησιών και νησίδων. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία που φθάνουν καθημερινά στο Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών για τη μεσογειακή φώκια.
Από την ίδρυση της MOm, οι γνώσεις μας για την παρουσία και την κατάσταση των πληθυσμών της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι Βόρειες Σποράδες θεωρούνταν ως η σημαντικότερη περιοχή για τη μεσογειακή φώκια σε μεσογειακό επίπεδο. Μέσα όμως από τις ερευνητικές δράσεις της MOm και τη λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών, έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν πολλές ακόμα σημαντικές περιοχές για την αναπαραγωγή του είδους, όπως το νησιωτικό σύμπλεγμα Κιμώλου - Πολυαίγου, το νησί της Γυάρου στις Κυκλάδες, και η Κάρπαθος, η Σαρία και τα Αστακιδονήσια στα Δωδεκάνησα.
Η ποικιλία της άγριας ζωής, γνωστή και ως βιοποικιλότητα, είναι δείκτης της υγείας του φυσικού περιβάλλοντος, και η μεσογειακή φώκια αποτελεί το σύμβολο της βιοποικιλότητας της Μεσογείου. Η ύπαρξη της μεσογειακής φώκιας σε μια περιοχή αποτελεί ένα πολύτιμο δώρο της φύσης καθώς υποδηλώνει την καλή κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Στη MOm θεωρούμε ότι η προστασία σημαντικών περιοχών για τη μεσογειακή φώκια μπορεί να είναι σημαντική, όχι μόνο για τη διατήρηση του είδους και του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος αλλά και για να αποτελέσει ένα σημαντικό αγαθό για το μέλλον των τοπικών κοινωνιών και ολόκληρης της χώρας. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι μέρος της οικονομίας πολλών περιοχών βασίζεται στην πρότυπη διαχείριση και κατάλληλη αξιοποίηση της πλούσιας βιοποικιλότητάς τους. Με κεντρικό σύνθημα: «Προστατευόμενες Περιοχές για τη Φύση και τον Άνθρωπο» η MOm προωθεί τη θεσμοθέτηση και πρότυπη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών εκεί όπου αναπαράγονται σημαντικοί πληθυσμοί μεσογειακής φώκιας στη χώρα.
Σημαντικοί σταθμοί στην προστασία της μεσογειακής φώκιας είναι η δημιουργία του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου, Βορείων Σποράδων και του Περιφερειακού Θαλάσσιου Πάρκου Βόρειας Καρπάθου, Σαρίας και Αστακιδονήσων. Η ίδρυση των δύο αυτών πάρκων είναι αποτέλεσμα των συστηματικών ενεργειών της MOm και της στενής της συνεργασίας με τοπικούς φορείς, με άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, επιστημονικούς και άλλους αρμόδιους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Επιπλέον, η MOm έχει καταθέσει ειδική τεχνική μελέτη και συγκεκριμένες προτάσεις και για τη θεσμοθέτηση του νησιωτικού συμπλέγματος Κιμώλου - Πολυαίγου ως εθνικού θαλάσσιου πάρκου. Τέλος, με βάση τα επιστημονικά δεδομένα που παρείχε η MOm προς το Υ.Π.Ε.Κ.Α και την Ε.Ε., η νήσος Γυάρος και η περιβάλλουσα θαλάσσια ζώνη σε ακτίνα 3 μιλίων, χαρακτηρίστηκε το 2010 ως περιοχή Natura 2000, το πρώτο βήμα δηλαδή για την ουσιαστική της προστασία.
Στηριζόμενοι σε δεδομένα από τη λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών και από τις ερευνητικές δραστηριότητες πεδίου της MOm αναμένουμε στο μέλλον να αναδειχθούν και άλλες σημαντικές περιοχές για τη μεσογειακή φώκια στην Ελλάδα. Στόχος της MOm είναι μέχρι το 2020 να εξερευνηθεί το σύνολο της ακτογραμμής της χώρας και να καταγραφούν όλες οι σημαντικές περιοχές για το είδος. Τα στοιχεία από τις δράσεις αυτές θα δώσουν στη MOm τη δυνατότητα να αξιολογήσει και να σχεδιάσει ένα πλήρες δίκτυο προστατευόμενων περιοχών για τη διατήρηση της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα.
Φώκια και Αλιεία
Η ηθελημένη θανάτωση της μεσογειακής φώκιας, η παγίδευση νεαρών φωκών σε αλιευτικά εργαλεία αλλά και η απώλεια εισοδήματος των παράκτιων αλιέων από τις ζημιές που προκαλεί το είδος στα δίχτυα τους, είναι τα βασικά προβλήματα που χαρακτηρίζουν τη σχέση της μεσογειακής φώκιας και των παράκτιων αλιέων. Με δεδομένη την απειλούμενη κατάσταση του είδους και τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, η επίλυση αυτών των προβλημάτων αποτελεί ζήτημα εξαιρετικής σημασίας τόσο για την προστασία του απειλούμενου αυτού θηλαστικού όσο και του εισοδήματος των παράκτιων αλιέων.
Έχοντας ως στόχο την προώθηση λύσεων στα κρίσιμα αυτά ζητήματα, η MΟm το 2009 στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Life-MOFI, εκπόνησε σε συνεργασία με άλλους φορείς, ένα «Σχέδιο Δράσης για τη μείωση της αλληλεπίδρασης μεσογειακής φώκιας – αλιείας στην Ελλάδα». Το Σχέδιο Δράσης προτείνει την εφαρμογή θεσμικών, διαχειριστικών, οικονομικών και τεχνικών μέτρων με σκοπό τη μείωση των αρνητικών αλληλεπίδρασεων μεσογειακής φώκιας και παράκτιας αλιείας. Οι προτάσεις του Σχεδίου Δράσης στοχεύουν στην ορθή και βιώσιμη διαχείριση και προστασία των ιχθυοαποθεμάτων, με έμμεσο στόχο τη διατήρηση των κύριων ειδών με τα οποία τρέφεται η μεσογειακή φώκια, καθώς επίσης και στην οικονομική ενίσχυση των παράκτιων επαγγελματιών αλιέων για τις ζημιές που υφίστανται στον εξοπλισμό τους από τη μεσογειακή φώκια.
Εθνική Στρατηγική Προστασίας
Η μεσογειακή φώκια Monachus monachus περιλαμβάνεται στην κατηγορία « Κινδυνεύον» της Κόκκινης Λίστας των απειλουμένων ειδών της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης. Καθώς οι μεγαλύτεροι εναπομείναντες πληθυσμοί του είδους βρίσκονται στις ελληνικές θάλασσες, η αποτελεσματική προστασία και διαχείριση της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα είναι ένα από τα σημαντικότερα μέτρα σε παγκόσμιο επίπεδο για την αποτροπή της εξαφάνισης του είδους.
Το 1996, η MOm σε συνεργασία με το “Αρχιπέλαγος - διαχείριση θαλάσσιων και παράκτιων περιοχών” διαμόρφωσε την πρώτη εθνική στρατηγική για την προστασία της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα. Στη στρατηγική αυτή αναφέρονται όλες οι δράσεις, με τη μορφή συγκεκριμένων “εργαλείων”, ρυθμίσεων και μέτρων προστασίας, που πρέπει να γίνουν ώστε να αποφευχθεί η ενδεχόμενη εξαφάνιση της μεσογειακής φώκιας.
Εδώ μπορείτε να βρείτε τη «Στρατηγική για την προστασία της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus στην Ελλάδα».1996
Το 2009 η MOm στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Life-Φύση με τίτλο: «MOFI - Μεσογειακή φώκια & αλιεία: Αντιμετωπίζοντας τη σχέση αλληλεπίδρασης στις ελληνικές θάλασσες», συνεργάστηκε με τον Δρ. Giuseppe Notarbaratolo di Sciara, ειδικό στην προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών, για την επικαιροποίηση και αναθεώρηση της στρατηγικής του 1996 και τη διαμόρφωση μιας νέας εθνικής στρατηγικής για την προστασία της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα, για την περίοδο 2009 - 2015. Η νέα στρατηγική θέτει συγκεκριμένους στόχους και προσδιορίζει τις απαιτούμενες δράσεις για την περίοδο 2009 - 2015, ώστε να επιτευχθεί ο γενικός σκοπός της στρατηγικής, δηλαδή «η ανάκαμψη και η μακρόχρονη βιωσιμότητα της μεσογειακής φώκιας στις Ελληνικές θάλασσες».
Όλες οι δράσεις που πραγματοποιεί και προωθεί η MOm σε εθνικό επίπεδο για την προστασία της μεσογειακής φώκιας βασίζονται σε αυτή την εθνική στρατηγική.
Εδώ μπορείτε να βρείτε την «Εθνική Στρατηγική για την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας στην Ελλάδα, 2009-2015».
Νομοθεσία
Σε εθνικό επίπεδο, η μεσογειακή φώκια έχει χαρακτηριστεί ήδη από το 1981 προστατευόμενο είδος από την ελληνική νομοθεσία και προστατεύεται μέσω πολυάριθμων νομοθετικών διατάξεων. Σημαντική για την προστασία της μεσογειακής φώκιας στη χώρα μας είναι η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των ευρωπαϊκών οδηγιών, γεγονός που έχει ενισχύσει σε σημαντικό βαθμό το καθεστώς προστασίας της.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μεσογειακή φώκια αποτελεί είδος προτεραιότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς περιλαμβάνεται στο Παράρτημα IΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/EEC, όπου χαρακτηρίζεται «Είδος Κοινοτικής Σημασίας». Επίσης, η ιδιαίτερη αξία της για τα θαλάσσια οικοσυστήματα αναδεικνύεται με την αναφορά της στο Παράρτημα III της Κοινοτικής Οδηγίας για τη Θαλάσσια Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2008/56/EC, ως «απαραίτητο χαρακτηριστικό της κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος».
Σε διεθνές επίπεδο, η μεσογειακή φώκια έχει χαρακτηριστεί από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης είδος άμεσα απειλούμενο με εξαφάνιση, ενώ περιλαμβάνεται σε πλήθος διεθνών περιβαλλοντικών συμβάσεων που έχουν επικυρωθεί από την Ελλάδα.
-
Δείτε εδώ τον κατάλογο της ελληνικής νομοθεσίας στην οποία περιέχονται άμεσα και έμμεσα μέτρα προστασίας της μεσογειακής φώκιας και του φυσικού της περιβάλλοντος, στην Ελλάδα.
-
Δείτε εδώ τις σημαντικότερες συμβάσεις προστασίας της μεσογειακής φώκιας, σε διεθνές επίπεδο.